Διαβάζοντας τα σονέτα του ποιητή (και επιστήμονα) Νίκου Παπάνα («Σας αρέσουν τα σονέτα;», Εκδόσεις Ιωλκός, 2023), πριν απ’ όλα ανοίγονται δρόμοι και σκέψεις γύρω από τη δύσκολη σχέση μεταξύ μορφής και περιεχομένου στη λογοτεχνική δημιουργία. Η εκπόνηση σονέτων είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη. Απαιτεί να περιληφθεί σε μια συγκεκριμένη εμφάνιση η θεματική του ποιητή. Επομένως, η έμπνευση του δημιουργού και η γραφή του πρέπει να συμπορεύονται, να αλληλοκαλύπτονται, να ελέγχονται αμοιβαία. Στη δύσκολη αυτή διαλεκτική σχέση, η συλλογή του Ν. Παπάνα αντεπεξέρχεται πανέμορφα. Βέβαια έχει μαζί του οδηγούς και μέντορες τρανούς: από τον Beaudelaire, που ανοίγει το έργο του συγγραφέα, μέχρι τον Shakespeare ή τον Mallarmé. Και φυσικά τους δικούς μας «σονετογράφους», όπως ο Κ. Θεοτόκης και ο Λ. Μαβίλης. Πάντως ο λυρισμός του Παπάνα, που ρέει ασταμάτητα, παραστέκεται στον αγώνα του ποιητή με τις λέξεις και τραγουδά το απρόσιτο του έρωτα.
Τι είναι λοιπόν ο έρωτας; Τα σονέτα που μας αρέσουν απαντούν. Είναι αυτό το παράξενο λουλούδι που το ποτίζουν δάκρυα. Ο έρωτας έχει ιδιότητες που τον καθορίζουν, όσο κι αν θέλει να ξεγλιστρήσει απ’ αυτές: αιώνια προσωρινός, κράμα φωτιάς και νερού, αναζητεί το πιο κοντά και την παράτολμη βαρκάδα, τα σώματα που γίνονται ένα, τις ματιές μολότοφ. Είναι όμως ταυτόχρονα γεμάτος από δηλητηριώδη αγκάθια κι αισθήματα καταδικασμένα.
Και τι είναι ποίηση; Αν και δεν είναι η κύρια θεματική του έργου, τα σονέτα που μας αρέσουν απαντούν επίσης σ’ αυτό το ερώτημα. Το ποίημα είναι των εικόνων, των ήχων και των λέξεων το κυνήγι. Και τα σονέτα είναι των παλιών η αιώνια νιότη. Η ποίηση, όπως κι ο έρωτας, είναι μια ντροπαλή παρένθεση, με τη λεία της καμπύλη. Κι εμείς μαζί, επώδυνα μετέωροι.
Τέλος, τα έργα της Ρένας Ανούση-Ηλία πλαισιώνουν υπέροχα τα σονέτα του ποιητή, με ρομαντισμό, με μια αστείρευτη γλύκα, άλλοτε λίγο μελαγχολική κι άλλοτε κάπως αινιγματική. Πάντως, η διασταύρωση του κειμένου και της εικόνας είναι εξαίσια φανταστική.
Κι αν θα έπρεπε να διαλέξω ένα και μόνο απ’ τα ποιήματα του Ν. Παπάνα; Δύσκολη επιλογή. Με το πιστόλι στον κρόταφο, λέω να διαβάσουμε το «Θάλασσα των Γρεβενών». Μήπως αυτό το δυσπρόσιτο του έρωτα να είναι και το πραγματικό του;
Φαίνεται πως η θάλασσα
των Γρεβενών
θα παραμείνει ένας μεγάλος
έρωτας.
Πολλές φορές τη σκέφτομαι
νοσταλγικά τα βράδια,
και την ποθώ, και την καλώ
να υπάρξειˑ
να λάμπει και να κυματίζει
μέσα μου μονάχα –
παλίρροια δική μου, και πάλι δική μου
άμπωτη.
Κρυφή αγκαλιά ενός άλλου θέρους,
ιδιωτική γαλάζια αιωνιότητα.
Μάξιμος Αλυγιζάκης
Ποιητής