‘Τα όχι του ΝΑΙ’ 2η έκδοση
Εκδόσεις Οδός Πανός ISBN 978-960-477-379-4
Συνέντευξη στον Αντώνη Τσόκο
- Κύριε Αδαμόπουλε, πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ‘Οδός Πανός’ το καινούργιο σας βιβλίο με τίτλο «Τα όχι του ΝΑΙ». Πόσο εύκολη ήταν η απόφαση για την έκδοσή του λαμβάνοντας υπόψη ότι περιλαμβάνει αναφορές στην προσωπική σας ζωή;
Αν γράφεις ειλικρινά, πάντα εκτίθεσαι, ό,τι κι αν γράφεις. Και πρέπει -χωρίς βέβαια να είσαι επιδειξίας- να μην το φοβάσαι αυτό. Αλλιώς δεν λες αλήθειες και είσαι ένας απλός, εγκεφαλικός γραφιάς, που φοβάται τη σκιά του και δεν τολμάει να ’ναι ποτέ ειλικρινής· ούτε με τον εαυτό του. Αυτού τού είδους τη στάση ζωής, ποτέ μου δεν μπόρεσα να την καταλάβω, γιατί μού φαίνεται πραγματικό μαρτύριο το να μη νιώθεις ποτέ καλά μέσα στην αλήθεια· μέσα σ’ αυτό που πράγματι σού συμβαίνει. Θέλω να πω ότι αν μ’ ενοχλούσαν τόσο πολύ οι αναφορές στην προσωπική μου ζωή, θα είχα κάποιο πρόβλημα με τη ζωή εκείνη και καλά θα έκανα να μην την είχα ζήσει, ή να προσπαθούσα, έστω και εκ των υστέρων, κάπως να τη διορθώσω. Αντιθέτως: Στο συγκεκριμένο θέμα, χαίρομαι για ό,τι έχω ζήσει με τη Μαργαρίτα. Αν μάλιστα κάποια πράγματα, ίσως έχουν ένα γενικότερο ενδιαφέρον, οφείλω νομίζω να τα πω με τον πιο ειλικρινή και ακριβή τρόπο. Χωρίς βέβαια να χρησιμοποιώ την τεχνική της κλειδαρότρυπας, αλλά και χωρίς να είμαι διόλου politically correct· πράγμα που θεωρώ πως έχει καταντήσει πραγματική μάστιγα στις μέρες μας.
- Πιστεύετε ότι με αυτό το βιβλίο εκπληρώσατε, κατά κάποιο τρόπο, την υπόσχεσή σας στην Μαργαρίτα Καραπάνου να γράψετε κάτι μαζί;
Ίσως… Ίσως ναι, ίσως και όχι. Μάλλον όχι, τελικά. Δεν νομίζω άλλωστε πως μπορεί έτσι εύκολα να γίνει κάτι τέτοιο: Να γράψουν μαζί δυο συγγραφείς. Ξέρω πως εκείνη την εποχή είχαμε ρίξει την ιδέα δυο μας με τη Μαργαρίτα -γι’ αυτό και το αναφέρω στο βιβλίο- μα λίγο μετά, μόνοι μας, το πήραμε πίσω γιατί είδαμε ξεκάθαρα πως κυριαρχούσαν οι διαφορές μας: Διαφορές τρόπου έκφρασης, διαφορές οπτικής γωνίας, διαφορές αξιών, διαφορές στυλό, χαρτιών, μελανιών. Ακόμα και διαφορές στα ωράρια. Ξέρετε, όποιος επιχειρεί να γράψει μαζί, πρέπει να τις ξέρει καλά όλες αυτές τις διαφορές, γιατί φαίνονται πολύ καθαρά. Κι όσο περνούν τα χρόνια φαίνονται ακόμα περισσότερο… Σε επίπεδο πλάκας όμως, απ’ την άλλη μεριά σκεφτόμασταν και σχεδιάζαμε διάφορα τρελά, χωρίς ωστόσο να πραγματοποιήσουμε ποτέ τίποτα· ακριβώς γιατί -πολύ απλά- δεν είχε ανάγκη ο ένας τον άλλον. Τότε ήταν που επέμενε και μού χάρισε το στυλό της· το μεγάλο της Mont Blanc που το ’χω και τώρ’ ακόμη που μιλώ, στο γραφείο μου, δίπλα τον υπολογιστή μου. Μπορεί να έχει DNA, απ’ τ’ ακροδάχτυλά της, ακόμη πάνω του… Το πιο ωραίο πάντως ήταν που είχαμε σκεφτεί, σαν Πρωταπριλιάτικη φάρσα, να αναγγείλουμε μαζί, με πολύ συντονισμένες, σοβαρές ανταποκρίσεις μας υποτίθεται από εδώ κι απ’ το Παρίσι, πως ναι μεν το αεροπλάνο τού Antoine de Saint Exupery έπεσε εκείνο το βράδυ στον πόλεμο, ο ίδιος όμως γλύτωσε και ζει ακόμα σε κάποιο χωριουδάκι στη Γαλλία… Χωρίς πλάκα όμως, έχω μέσα μου την αίσθηση πως το βιβλίο μου, τόσα χρόνια μετά, είναι ένας ζωντανός διάλογος με τη Μαργαρίτα. Την αληθινή Μαργαρίτα.
- Θα λέγατε ότι «Τα όχι του ΝΑΙ» είναι ένας δίαυλος επικοινωνίας του νεότερου αναγνωστικού κοινού με το έργο της Καραπάνου ή απευθύνεται κυρίως σε μυημένους -στο έργο της- αναγνώστες;
Όχι· καθόλου σε μυημένους αναγνώστες! Μυημένους; Από πού; Από ποιόν; Ποτέ μου δεν με απασχόλησε κάτι τέτοιο και μάλιστα θα έλεγα πως γενικά, μάλλον είμαι αρνητικός με τέτοιες ελιτίστικες ιδέες. Θέλω απλώς «Τα όχι του ΝΑΙ» να το διαβάσει κάθε απλός, καλοπροαίρετος αναγνώστης, που δεν είναι μυημένος σε τίποτα. Μού αρέσει η ιδέα πως το κείμενο λειτουργεί αυτοτελώς, χωρίς καμιάν ιδιαίτερη αναφορά πουθενά. Δεν είναι ίσως διόλου τυχαίο πως όσοι διάβασαν το βιβλίο τώρα, όχι μόνο δεν είναι μυημένοι στο έργο τής Καραπάνου, μα ούτε καν έχουν διαβάσει το ‘Ναι’
- Κύριε Αδαμόπουλε, δημοσιεύσατε όλο το υλικό που έχετε στο «αρχείο» σας ή θελήσατε να κρατήσατε κάποια κομμάτια μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας;
Όπως είπα στην αρχή, όταν αποφασίσεις να γράψεις κάτι αληθινά και σε βάθος, προφανώς και εκτίθεσαι. Πολύ περισσότερο όταν μιλάς για συγκεκριμένα θέματα και για άλλους, συγκεκριμένους ανθρώπους. Στην παρούσα φάση δημοσιεύτηκε ένα χειρόγραφο τετράδιο, που μόνο του έχει μιαν αυτοτέλεια και αποτελεί κάτι ολοκληρωμένο. Και μάλιστα αξίζει να πω δυο λόγια γι’ αυτό: Γιατί είναι το τελευταίο μου χειρόγραφο· πριν περάσω, οριστικά πια, στα πλήκτρα του υπολογιστή. Είναι ένα τετράδιο με χειροποίητο χαρτί, που μού είχαν χαρίσει στην National Academy of Letters στο Νέο Δελχί, όπου με είχαν καλέσει για να παρουσιάσω τα «Δώδεκα και ένα ψέματα». Υπέροχο τετράδιο, που το ήξερε η Μαργαρίτα και με είχε δει που είχα αρχίσει να κρατώ τις σημειώσεις μου. Αυτό ακριβώς δημοσιεύτηκε τώρα, και μάλιστα σχεδόν χωρίς καμιάν αλλαγή· όπως πρωτογράφτηκε τότε. Από κει και πέρα, προφανώς υπάρχουν ένα σωρό άλλα πράγματα· γράμματα κυρίως και λογής-λογής σημειώματα τής Μαργαρίτας, που δεν είχαν κανένα λόγο να εκτεθούν τώρα.
- Κατά πόσο επηρέασε τη ζωή σας και το μετέπειτα συγγραφικό σας έργο η φιλία σας με τη Μαργαρίτα Καραπάνου;
Κοιτάξτε· όταν γνωριστήκαμε εγώ ήμουν σαράντα χρόνων κι εκείνη σαράντα εφτά. Δεν είναι ηλικίες αυτές για να επηρεαστείς έτσι εύκολα· σε βαθμό που να γράφεις, να σκέφτεσαι και να υπάρχεις διαφορετικά. Ωστόσο, αν κάτι με εντυπωσίασε ήταν η αρρωστημένη σχέση μαμάς και κόρης, που ζούσανε συνέχεια μαζί -κυριολεκτώ- και επικοινωνούσανε αποκλειστικά και μόνο μέσα από την άρνηση. Δεν είχανε, δεν ήξεραν, δεν αισθάνονταν άλλο τρόπο. Φοβερό· τόση άρνηση: Τόσο απέραντο ΌΧΙ…
- Η συλλογή διηγημάτων σας «Δώδεκα και ένα ψέματα» υπήρξε αφορμή για τη γνωριμία σας. Σας είχε εκμυστηρευτεί τι την έλκυσε στη γραφή σας;
Πράγματι, τα «Δώδεκα και ένα ψέματα», που χάρισα αρχικά στη μάνα της, ήταν η πρώτη γέφυρα επικοινωνίας μας. Ένα βιβλίο που την εντυπωσίασε, το λάτρεψε, δεν το εγκατέλειψε ποτέ δέκα χρόνια και στο τέλος το μετέφρασε η ίδια στα γαλλικά, μαζί με το διήγημά μου «Η Άννα». Έκανε μια εξαιρετική μετάφραση που δυστυχώς, μένει εντελώς αναξιοποίητη και ανέκδοτη ακόμη στο συρτάρι μου. Το τι ακριβώς ένιωθε για τα «Δώδεκα και ένα ψέματα», το έγραψε αριστουργηματικά -και πολύ γενναιόδωρα- σε ένα άρθρο της, στο ΒΗΜΑ τής Κυριακής στις 20/11/1992, στο οποίο και σας παραπέμπω.
- Βρίσκετε κοινά σημεία στον τρόπο γραφής σας με εκείνον τής Μαργαρίτας Καραπάνου;
Δεν θα το έλεγα. Αλλά πάλι· αν έμενα μόνο σ’ αυτό θα ήμουν ανακριβής. Τελικά ίσως πρέπει να το δούμε πιο συνολικά: Μοιάζαμε ή όχι, η Μαργαρίτα κι εγώ; Προφανώς όχι· θα έλεγαν -γελώντας μάλιστα- όλοι οι κοινοί μας φίλοι. ‘Είσαστε η μέρα με τη νύχτα’ θα έλεγαν: Είναι κοντή – είσαι ψηλός, είναι χοντρή – είσαι λιγνός, είναι χύμα – είσαι πειθαρχημένος, γελάει συνέχεια – εσύ σωπαίνεις, ντύνεται ξοδεύει ταξιδεύει – εσύ ζεις σα μοναχός, γράφει τη νύχτα – εσύ τη μέρα… Σωστά όλ’ αυτά· δε λέω. Απ’ την άλλη μεριά όμως είχαμε μιαν άλλου είδους εσωτερική, οξύτατη, ίσως αναρχική, λοξή ματιά και μιαν απίστευτα βαθιά επικοινωνία εμείς οι δύο. Κι αυτό το ήξεραν όλοι. Και μάλιστα μιαν επικοινωνία εντελώς ενήλικη: Γιατί εμείς δεν ήμασταν φίλοι απ’ τα παιδικά πάρτι, ούτε απ’ τα καλοκαίρια τής Ύδρας, ούτε απ’ το δήθεν κουλτουριάρικο Παρίσι. Ούτε απ’ τους ψυχιάτρους και τις κλινικές… Άρα όσο δεν είχαμε κοινά σημεία, ίσως άλλο τόσο, κάπου βαθύτερα, να είχαμε πολλά.
- Θα σας ενδιέφερε η μεταφορά του βιβλίου σας στο θέατρο;
Δεν είχα σκεφτεί ποτέ μου κάτι τέτοιο. Όταν γράφω θέατρο· γράφω θέατρο. Το συγκεκριμένο χρονικό όμως δεν είναι θεατρικό έργο. Και, να σας πω την αλήθεια, δεν μπορώ να δω καθόλου, κάποιαν που -ποιώντας ήθος, λέει- θα υποκρινόταν έτσι εύκολα την Μαργαρίτα. Ούτε και κάποιον άλλον που, χωρίς να με ξέρει διόλου, θα υποκρινόταν δήθεν εμένα. Δεν παίζουν έτσι αστόχαστα μ’ αυτά τα πράγματα….
- Ποια τα σχέδιά σας από εδώ και πέρα;
Α, να ’ταν η ζωή μας ίσια πώς θα την παίρναμε κατόπι …
©Αλέξανδρος Αδαμόπουλος
alexadam48@hotmail.com
Ο Αλέξανδρος Αδαμόπουλος (1953) σπούδασε Νομικά στο ΕΚΠ, σκηνοθεσία και κλασική κιθάρα στην Αθήνα, και παρακολούθησε μεταπτυχιακά –Sociologie Politique– στη Σορβόννη· Paris II, Assas.
Υπήρξε ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος τής ‘Εταιρείας Φίλων Μουσικής Γιάννη Χρήστου’ με σκοπό τη διάσωση και διάδοση τού έργου τού συνθέτη. Εργάστηκε στο Μουσείο Ελληνικών Μουσικών Λαϊκών Οργάνων ως γενικός γραμματέας και ως πρόεδρος τού σωματείου των ‘Φίλων’. Διετέλεσε μέλος και γενικός γραμματέας τού διοικητικού συμβουλίου τού Εθνικού Θεάτρου.Συνεργάστηκε με την Ε.Ρ.Τ, Γ΄ πρόγραμμα, το Θέατρο Τέχνης, το Κ.Θ.Β.Ε, την Ε.Λ.Σ, το Εθνικό Θέατρο, τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Βόλου, Β. Αιγαίου και Ιωαννίνων, με το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, το χοροθέατρο ‘Ροές’, καθώς και με το Φεστιβάλ Αθηνών, το Υπ. Πολιτισμού, το Μέγαρο Μουσικής, το Künstlerhaus Bethanien Berlin, το Warsaw International Festival ’91, την Norddeutscher Rundfunk Hamburg, το Indira Gandhi International Center for the Arts, την National Academy of Letters N.Delhi, την Frankfurter Buchmesse και το Boğaziçi University Istanbul· όπου εκλήθη και εδίδαξε δις ως επισκέπτης καθηγητής.
Έργα:
‘Γιάννης Χρήστου’, βιογραφικά (‘Το Τέταρτο’ τ. 3, 1985)
‘Δώδεκα και ένα ψέματα’, διηγήματα (Ίκαρος 1991, 2η έκδοση Άγρα 2009)
‘Ψέματα πάλι’, διηγήματα (Άγρα 1999).
‘Οι Δαιμονισμένοι’, θεατρική προσαρμογή τού ομώνυμου έργου τού Ντοστογιέφσκι από τον Albert Camus, μετάφραση (ΚΘΒΕ 1991)
‘Ο Σιμιγδαλένιος’, θέατρο – ποίηση (Εστία 1993, 13η έκδοση.)
‘Η πόλη που πρίγκιπάς της είν’ ένα παιδί’, θεατρικό Henry de Montherlant, μετάφραση, Εθνικό Θέατρο (εκδόσεις Λιβάνη1993)
‘Γιάννης Χρήστου’, τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του. (Μου.Σ.Α 2000)
‘The mask in the Hellenic classical theatre’ (Seminar ‘Man mind and mask’) Aryan books Int. N. Delhi 2001
‘Αυτό’, διήγημα (στη συλλογή ‘Χάριν παιδιάς’, Ίκαρος 2001).
‘Δεν παίζουνε με την αγάπη’, θεατρικό Alfred de Musset, μετάφραση (Εστία 2003)
‘Ο θείος Όσβαλντ’, μυθιστόρημα τού Roald Dahl, μετάφραση (Άγρα 2004)
‘Διαθήκη’, Auguste Rodin, μετάφραση (Άγρα 2005)
‘Μισό ποτήρι νερό’, θεατρικό Tarik Günersel, μετάφραση, 2006
‘Η Δύναμις τού σκότους’, θεατρικό Leon Tolstoy, μετάφραση (Ροές 2007)
‘Το τσιγάρο και η γιόγκα’, Ηθιστόρημα (Άγρα 2008)
‘Μονομαχία γυναικών’, θεατρικό Eugène Scribe, μετάφραση-θεατρική προσαρμογή ‘Διάχρονο’ 2011
‘Οχιναιλέγοντας’, θέατρο – ποίηση (Ίκαρος 2011).
‘Ο κύκλος που δεν κλείνει’, πολιτικό αφήγημα (Ίκαρος 2013)
‘Von Athen lernen, oder Athen etwas aufdrängen?’, σχόλιο για Documenta 14. (Diablog 8/7/2017)
‘Ίναχος, ο γιος του Ωκεανού’, χοροθέατρο για παιδιά (Κάκτος, 2017, 2η έκδοση.)
‘Οι δυο Μαργαρίτες’, Μ. Λυμπεράκη – Μ. Καραπάνου, ολιγόλογη ακτινογραφία (Τα ΝΕΑ 6/7/2019)
‘Τα όχι τού ΝΑΙ’, μικρό χρονικό μιας άρνησης, (Εκδόσεις Οδός Πανός 2019, 2η έκδοση)
‘Ο Αδάμ και το μήλο’, αφηγήσεις και διηγήματα (Εκδόσεις Οδός Πανός 2020, 4η έκδοση.)
‘Η ρόμπα’, διήγημα (Fractal 1/6/, Μονόκλ 3/6, Timesnews 4/6, Με ανοιχτά βιβλία 6/6, Ολόγραμμα 11/6/2021)
‘Οι Δαιμονισμένοι’, Εθνική Λυρική Σκηνή 2001. (Εκδόσεις Οδός Πανός 2021)
‘Ο κύκλος που δεν κλείνει’, αφηγήσεις, θεατρικό αναλόγιο (Εκδόσεις Οδός Πανός 2022)
Μεταφράσεις έργων του στο εξωτερικό:
‘Twelve and one lies’ Sahitya Akademi 1998, και 2η έκδοση, Samkeleen Prakashan, New Delhi 1999
‘On Iki arti Bir Yalan’ IMGE Kitabevi, Ankara 2000
‘Zwölf und eine Lüge’ Elfenbein Verlag, Heidelberg 2001
‘The Spiceman’ Ithaka editions, Melbourne 2004 (Wesley College Student Theater 2011)
‘Yeni Azizler’ IMGE Öyküler, τ.4 Istanbul 2005
‘Douze et un mensonges’ Editions Alteredit, Paris 2005
‘Irmikoǧlan’ Albatros Yayinlari, Istanbul 2005 (Κρατικό Θέατρο τής Τουρκίας 2012-13)
‘Noyessaying’ ISBN 978-960-93-5016-7/ 2013
‘Der Lebkuchenmann’ Heidelberg 2014
‘Hayirevet diyerek’ Bence Kitap, Ankara 2015
‘Noch mehr Lügen’ Elfenbein Verlag, Berlin 2016
‘The never ending cycle’ Theater EN-A 2022