“Τα σύνεργα της πλοιαρχίας, ήτοι η άλλη όχθη του Ανδρέα Εμπειρίκου”
με πρόλογο του Λεωνίδα Εμπειρίκου
από τον Δημήτρη Καλοκύρη
και τις εκδόσεις Άγρα
Μια χαραγματιά απροσδιόριστης μουσικής. Και ευθύς φωτίζεται σε όλες τις διαστάσεις του ο μέγιστος τελετάρχης του υπερφυσικού και του αχανούς, Ανδρέας Εμπειρίκος. Ο κόσμος των στροφάλων σείεται και ο ερωτικότερος όλων, ο απροκάλυπτος Ανδρέας Εμπειρίκος στέλνει μες στους αιώνες το μεταφυσικό, εκείνο το αγαθό που το φέρνουν χίλιοι δρόμοι. Παντού να σε κερνάνε ελευθερία οι εποχές, έαρ αιώνιο, πόλεις και ονόματα υποκείμενα σε έξαλλους αναγραμματισμούς. Ή μήπως πρόκειται για το πέπλο της ιστορίας που ανασηκώνεται και ευθύς, ιδού ο εσπέριος ωκεανός; Κανείς δεν θα σου πει, η αίσθηση μόνο, η καταξίωσή της και η ανταρσία της ζωής.
Της αριστοκρατικής, εμπορικής οικογενείας, οίκου ξακουστού εις τους λιμένας της Μαύρης Θάλασσας. Σπουδαγμένος στη γαλλική πρωτεύουσα, τότε που το Παρίσι έμοιαζε με αναμμένη κροτίδα του πνεύματος, παλεύοντας κάθε τάξη, παραχωρώντας όσα αρνήθηκαν τα σκοτάδια στην ανυποχώρητη φαντασία τ’ανθρώπου. Διωκόμενος των καθεστώτων, συγγραφέας του υπερωκεανίου που λάμνει εις τας θαλασσίας οδούς των πόντων. Εντός των υφάλων του, τελούνται μυστήρια των σωμάτων, οι περιγραφές κόβουν την ανάσα και ο λόγος περνά στο αισθητό. Ιδού ο εσπέριος, λοιπόν κόσμος του Ανδρέα Εμπειρίκου.
Που χαρτογραφείται με κείμενα του Δημήτρη Καλοκύρη, στα “Σύνεργα της πλοιαρχίας, ήτοι η Άλλη Όχθη του Ανδρέα Εμπειρίκου” στην καλαίσθητη έκδοση του Άγρα. Βιβλία σαν και αυτό, κυκλοφορούν εκεί έξω, τίποτε δεν ζητούν, βρίσκουν μια γωνιά στο ράφι του πολυτελούς καταστήματος που πουλάει βιβλία και φλιτζάνια, χάρτες και σημειωματάρια, από εκείνα τα καλλιτεχνικά που δεν βολεύουν πια σε τίποτε, έτσι άσχημη που γίνηκε η ζωή μας. Τα κείμενα εντός τους μορφές αλλάζουν όσο κυκλοφορεί μες στο αίμα σου η μουσική. Όσο οι πόροι του ενεστώτος χρόνου πάλλονται αφήνοντας να γλιστρήσει το φεγγάρι και ο ήλιος του Ανδρέα Εμπειρίκου, οι λέξεις δοκιμάζουν να αποκτήσουν στιγμιαία τις ξέφρενες τροχιές που μας κληροδότησε ο Εμπειρίκος. Πίσω από τη σκουριά και το ραγισμένο τζάμι της γενιάς του, μόνος εκείνος προχωρεί γελώντας με πάθος, γράφοντας με πάθος, διεκδικώντας την ουτοπία, συνεχιστής θαρρείς του Ξενοφώντος. Αυτό επόθησε ο Εμπειρίκος και αυτό εκόμισε εις την τέχνη του, πάει να πει διαμάντια γεννημένα μες στις στάχτες των ηφαιστείων, σε ευθεία αντίθεση με όλες ανεξαιρέτως τις συμβάσεις του λογικού.
Ο Δημήτρης Καλοκύρης δεν θα χρειαζόταν ποτέ τις συστάσεις αυτού εδώ του σημειώματος. Κρατικό βραβείο Διηγήματος με το “Μουσείο των Αριθμών” και αρκετές, εκλεκτές εκδόσεις, συνεισφορές στην ιστορία της λογοτεχνίας, στο στοχασμό που ζητάει η ζωή μας, όταν θέλει να μιλήσει για περιεχόμενο. Πρώτα ο πρόλογος του Λεωνίδα Εμπειρίκου και ύστερα η μορφή του Εμπειρίκου, με οξύ, στέρεο βλέμμα στη σειρά Φαγιούμ του Καλοκύρη. “Τα σύνεργα της πλοιαρχίας” ακολουθούν για να ωφελήσουν τον αναγνώστη, να μοιραστούν την αίσθηση και το μεγαλείο του Εμπειρίκου με όλους εμάς, αυτούς τους αδέξιους αναγνώστες που ξεχνούμε τι γυρεύουμε στα ποιήματα. Μέχρι να συγκινηθούμε, να σαλέψει λέει η καρδιά μας με όλους τους τρόπους του κόσμου. Και έτσι για μια στιγμή, να βρεθούμε στην πόλη με το παράδοξο όνομα, να μπαρκάρουμε σε πλοία που δεν ζητάνε λιμάνι. Να πλέξουμε όπως η Μάτση του, τις ψάθες των ρεμβασμών μας. Ο Δ. Καλοκύρης στέκει καλός και σίγουρος οδηγός για να ταξιδέψουμε στο σύμπαν του μεγάλου καιόμενου. Είναι από πόθο το έργο του Εμπειρίκου και ο συγγραφέας βρίσκει τον τρόπο να χτυπήσει την λεπτή χορδή του σύμπαντός του.
“Στο βιβλίο αυτό περιγράφεται η “ύστατη ενεργός συμμετοχή του Εμπειρίκου στην ελληνική πρωτοπορία, που οφείλεται εξ ολοκλήρου στον θαυμασμό που ο νεαρός τότε Δημήτρης Καλοκύρης”, αναφέρει το οπισθόφυλλο του Άγρα, “με την ευρύτητα των ιδεών και τα ανοίγματά του στα νεότερα ρεύματα, ενέπνευσε στον εβδομηντάχρονο ποιητή”. Και είναι ακριβώς ετούτο, η συνομιλία ανάμεσα στις γενιές, το ορόσημο που τίθεται κάτω από το φωτισμό, τη διάψευση και την επιβεβαίωση της εσωτερικής δυνάμεως που ξεθεμελιώνει με πάθος τον κόσμο. Ο Εμπειρίκος στέκει το επίκεντρο του δικού του πλανητικού συστήματος, ένας υπερεαλιστής ήλιος που αντιμάχεται κάθε συμβατικότητα για να επιφέρει την τέλεια ανατροπή, την απεριόριστη συντριβή, την υποταγή στη δικαιοσύνη της ομορφιάς. Αλλού το λένε ηρωική έξοδο, μα στην περίπτωση της ανανεωτικής αναφοράς του Δημήτρη Καλοκύρη στο φαινόμενο Εμπειρίκος, το μεγάλο έργο εφευρίσκει τον εαυτό του, εκείνον που συνοψίζει και εξιστορεί και αγγίζει το όριο το ανθρώπινο, απελευθερώνοντας την πράξη από κάθε περιορισμό, το μυθιστόρημα από τους χαρακτήρες του, από όσα σε κρατούν εδώ κάτω τη στιγμή που το τοπίο τριγύρω εκπληρώνεται σε εκδοχές μυθικές και λυρικές μαζί και ασύγκριτα ερωτικές. Είναι ο έρωτας ενός προφήτη, η θέληση του πιστού και η αφοσίωση του τεχνίτη που σκαλίζει το αποτύπωμα του αδύνατου, που εφαρμόζει θεωρήματα πρωτόγνωρα. Είναι στιγμές που σαλεύει ο Εμπειρίκος τις αλυσίδες των άστρων, είναι στιγμές που αποκαλύπτεται με όλες του τις αδυναμίες, έρμαιο των ηδονών και του ανέφικτου και ίσως για αυτό και μόνο, πέραν της τάξεως που τρέμει, εγγύτερος στο θαύμα του φωτός. Οι λέξεις του Εμπειρίκου επανιδρύουν την πραγματικότητα, τη χαμένη τους την αθωότητα γυρεύουν. Και για αυτό και μόνο, εμείς απόψε τις αγαπούμε, επειδή μιλάνε για τον Εμπειρίκο που έφτιαξε μια τέχνη όχι από περίσσευμα νοήματος, μα με το απόθεμα του έρωτα που φθάνει για να θεμελιώσει ένα ακόμη σύμπαν. Μπορώ να σου πω ακόμη και για την ευγλωττία του, την ανθρώπινη μοίρα που θαρρώ πως σφραγίζεται από τη μήνη του πυρός. Εποχή του σιδήρου όλο πάθος, σύμπαν βαλμένο μες στον κοσμοπολιτισμό της παγκόσμιας γλώσσας, ποτέ το πρίμο αγέρι, μονάχα θύελλες. Αν τον αφήσεις, μπορεί ο Εμπειρίκος να αποδώσει στα πάντα ψυχή, διαθέτει την καρδιά και το χέρι που είπε ο Παλαμάς και ας μην γνώριζε ακόμη το παραμικρό για το θαυμάσιο και υπέροχο εκείνο τίτλο. Μέγας Ανατολικός, μια ιστορία γενναιότητας ο λόγος της έκφρασης και της απαντοχής εμπρός στον μυστικό πόνο, στον θησαυρό που αποκαλύπτεται.
Λίγο ακόμη και θα αφεθώ στον Εμπειρίκο, αδέξιος αναγνώστης και εγώ, μύστης δειλός της εμπειρίας του. Θα ριχτώ στον άνεμο, ολότελα παραστατικός και ανυπολόγιστος να δοκιμάσω τη ποιήματά του. Και ίσως λησμονήσω τον Δημήτρη Καλοκύρη και αυτό το βιβλίο προσφοράς του στα ελληνικά γράμματα. Μια προσέγγιση του έργου και της προσωπικότητας του Εμπειρίκου που τον διασώζει από την απώλεια και τον επαναφέρει στο τώρα με τη διαύγεια του ακηλίδωτη. “Τα σύνεργα της πλοιαρχίας” των εκδόσεων Άγρα φέρουν το αποτύπωμα ενός ακόμη από εκείνο το φανταστικό πλήρωμα της Αργούς που πλέει αιώνες τώρα στα πελάγη. Διαφεντεύει τα νερά και δεν έχει ανάγκη τους φάρους και τους αναμμένους πυρσούς, τα όργανα των αστεριών και τον εσπερινό. Τ’αρκεί η ανθρωπιά εκφρασμένη στην κόχη ενός γκρεμού, η αθωότητα η δίχως δέρμα, η απολύτως ιδεατή που στερεώνει τη φαντασίωση και βάζει τρικλοποδιά στη συνήθεια της λογικής.
Τ’απάρθενο μάτι, γράφει ο Ζήσιμος Λορεντζάτος. Μιλάει για το βάρος του ντόπιου πολιτισμού, για πρόσωπα που πλέουν μες στο πνεύμα ετούτου εδώ του τόπου. Και τώρα ξέρω πως μες σε αυτές τις τάξεις περιλαμβάνει και την άλλη πλευρά, την αιθέρια που αποτραβιέται από τα εγκόσμια, που προσεγγίζει την ταχύτητα των μηχανών, που προσδίδει στο βλέμμα μια έκφραση αναπάντητης επίκλησης για το μετέωρο και το υπερβατικό, το περίφημο ανέφικτο και το αεικίνητο του έρωτος. Από ετούτη την πλευρά στέκει το έργο του Εμπειρίκου. Οι λέξεις που νιώθονται και το αισθητό το γεμάτο προσωπικότητα κέντρισε το ενδιαφέρον του Δημήτρη Καλοκύρη και απόψε μπορούμε και συζητάμε για “Τα σύνεργα της πλοιαρχίας” του Δημήτρη Καλοκύρη, από τις εκδόσεις Άγρα. Ο ροκαμβολικός χαρακτήρας Ανδρέας Εμπειρίκος από τα βάθη του υπέροχου εξωφύλλου μας προσκαλεί σε μια οργιαστική ελευθερία, πόθος διακαής, λόγος και ένστικτο. Εις τους αιώνας των αιώνων.
Απόστολος Θηβαίος