Οι ποιήτριες Κατερίνα Λιάτζουρα και Μαργαρίτα Παπαγεωργίου συνυπάρχουν στην ποιητική συλλογή «Άνθεα – εγχώρια και εξωτικά», των εκδόσεων ΑΩ. Αν τα λουλούδια τραβούν την προσοχή μας, μια ποίηση που ανθίζει έχει ακριβώς την ίδια αποστολή: να κάνει τον αναγνώστη να δημιουργήσει νέες συνδέσεις εσωτερικές, μέσα από τα συναισθήματα που του καλλιεργούν οι στίχοι. Δεν είναι όσο εύκολο ακούγεται, εκ πρώτης όψεως. Όμως στο τέλος, κλείνοντας το βιβλίο, θα έχει αποκομίσει πολύ περισσότερα από όσα περίμενε.
Ναύπλιο-Χαλκίδα, μια συζήτηση σε δόσεις, με δυο κοινές ερωτήσεις για τις δημιουργούς.
Στο Σιρούι Λίλυ- Ινδία, η μοίρα της γυναίκας σε κάποιες χώρες όπως η συγκεκριμένη, είναι συνυφασμένη με την κακοποίηση, την υποτίμηση και τον εξευτελισμό. Οι στίχοι, «Δεν είμαι άνθρωπος εγώ./Είμαι γυναίκα.», είναι από τους πιο συγκλονιστικούς που έχω διαβάσει.
Μαργαρίτα: Καυτηριάζω το πάθος του ανθρώπου για εξουσία. Από άνθρωπο σε άνθρωπο. Από άνθρωπο σε Φύση. Μιλώ για τους αδύναμους όλου του κόσμου. Για τους κατακτητές και τους υπόδουλους. Κάποτε ανάμεσα σε αυτούς και το γυναικείο φύλο. Το ποίημα «Σιρούι Λίλυ», καυτηριάζει την υποβίβαση του γυναικείου φύλου παίρνοντας σαν αφορμή πράγματα που διάβασα για την Ινδία –και όχι μόνο-, όπου αν και η τεχνολογική εξέλιξη είναι τεράστια, πχ. προγραμματίζει για το 2024 την πρώτη επανδρωμένη διαστημική αποστολή γύρω από τον Άρη, ωστόσο παραβιάζει κατάφωρα, βασικά γυναικεία δικαιώματα. Ναι, ως γυναίκα, ως άνθρωπος, ως φύση, συγκλονίζομαι και εγώ.
Τι λουλούδια έχει ο κήπος σου;
Κατερίνα: Στον κήπο μου ευδοκιμούν όλα εκείνα τα λουλούδια, που ομορφαίνουν το βλέμμα μου, που ερεθίζουν την όσφρηση μου και που διεγείρουν την φαντασία μου με τα καμώματα τους όταν τα συναντώ στην ελληνική μυθολογία, την χριστιανοσύνη και την λαϊκή παράδοση.
Μαργαρίτα: Άνθη εξωτικά: Λουλούδια με παράξενα ονόματα από τόπους μακρινούς. Λουλούδια που μας συνδέουν με το Άλλο, το διαφορετικό, άλλους πολιτισμούς, άλλους ανθρώπους, άλλα πλάσματα: Γινγκ-Σου/Κίνα, Ραφλέσια/Σουμάτρα- Ινδονησία, Ναουπάκα/Χαβάη, Ιβίσκος/Αϊτή, Κόου-Φάι/Νέα Ζηλανδία- Μαορί, Καντούτα/Μάτσου Πίτσου-Ίνκας, Λωτός, Λουλούδι Του Πάθους/Γκαλαπάγκος, Ντατούρα ή Τρομπέτα Του Διαβόλου/Αμερική, Κακάου/Γουατεμάλα- Μάγιας, Μελάτι/Τζακάρτα- Ιάβα, Λέδεργουντ/Τασμανία- Αβοριγίνες, Μιμόζα η Ντροπαλή/Αμαζόνιος, Αγγελική Αρχαγγελική/Βόρεια Ευρώπη-Σάμι, Λάμπραντορ Τσάι/Καναδάς- Ιννού, Μποράγκο/Χαλέπι- Συρία, Πρωτέα/Νότια Αφρική, Σιρούι Λίλυ/Ινδία, Σάκουρα το Άνθος της Κερασιάς/Ιαπωνία, Δελφίνιο το Κάσσειο/Κύπρος.
Διαβάζοντας το ποίημα Χρυσάνθεμο, «Απ’ όλα τα χρυσάφια/του κόσμου εγώ ξεχώρισα/εκείνο που στο άνθος έδωσε/το λαμπερό το όνομα/Έπρεπε να χρυσίσει/εξαρχής στους πίνακες/εκείνο του τρελού του Ολλανδού/το ταπεινό/για να αποκτήσει στη συνέχεια/αμύθητη αξία», σκέφτομαι ότι αν για την Ορθοδοξία ταυτίζεται με τον Μυροβλύτη, στην τέχνη ταυτίζεται μόνο με τον Van Gogh.
Κατερίνα: Και για τον λόγο αυτό ο λαός ονομάζει τα Χρυσάνθεμα και Αγιοδημητράκια, επειδή ακριβώς συνδέονται με τη γιορτή του Άγιου Δημήτριου του Μυροβλύτη, αφού η ανθοφορία τους συμπίπτει με την γιορτή του Αγίου στις 26 του Οκτώβρη. Στην τέχνη πράγματι πολλά λουλούδια έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης σε ζωγράφους. Οι πίνακες με λουλούδια του Vincent van Gogh απέκτησαν μετά θάνατο του ζωγράφου αμύθητη αξία, ακόμη και εκείνοι οι πίνακες που είναι λιγότερο γνωστοί στο ευρύτερο κοινό, όπως είναι ο πίνακας “Βάζο με χρυσάνθεμα” (1886) που βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή. Με το συγκεκριμένο ποίημα ειρωνεύομαι την αντίφαση που υπάρχει ανάμεσα στο όνομα του λουλουδιού που δόθηκε από τον Σουηδό βοτανολόγο Κάρολο Λινναίο (χρυσός + άνθος) και την εκτίμηση και την αναγνωρισιμότητα που απέκτησε αυτό, μόλις έτυχε να συγκινήσει τον van Gogh.
Ο λωτός, αν και στην κουλτούρα μας παραπέμπει στους Ομηρικούς Λωτοφάγους, μέσα από το ομότιτλο ποίημά σου μαθαίνουμε τους συμβολισμούς του σε άλλες κουλτούρες.
Μαργαρίτα: Όλα τα εξωτικά μου «Άνθεα» ενσωματώνουν μύθους και λαϊκές δοξασίες από όλο τον κόσμο, όπως Ινδουισμού, Βουδισμού, Βουντού, από την ιστορία και τα ήθη των χωρών, τα πάθη των αυτόχθονων. Και εδώ ακριβώς, στη μυθολογία και στους συμβολισμούς, ανακαλύπτει κανείς πόσο οι άνθρωποι και οι πολιτισμοί από όλον τον κόσμο, είμαστε ίδιοι αν και διαφορετικοί. Στη ρίζα, στην πηγή, η ψυχή το ίδιο πονά, το ίδιο ερωτεύεται, αγαπά, ποθεί και χαίρεται. Έχει τις ίδιες αγωνίες και προσδοκίες για το παρόν και το μέλλον. Την ίδια ανάγκη για ισότητα, σεβασμό, ελευθερία, ειρήνη. Με τον τρόπο μου τιμώ τις κουλτούρες παραδοσιακών κοινωνιών αλλά και φυτών, ζώων ή και τόπων που συνδέονται με αυτές, κάποιων υπό εξαφάνιση, αναδεικνύοντας τη στενή σχέση με τη φύση.
Στο Αμαρυλλίδα, με εκπλήσσει η ευρηματική γραφή σου ως χρησμός της Πυθίας.
Κατερίνα: Νομίζω πως ήταν κάτι αναπόφευκτο αυτό. Στον μύθο η παρθένα νύμφη με το όνομα Αμαρυλλίδα απευθύνθηκε στο Μαντείο των Δελφών για να ρωτήσει την Πυθία πως να κάνει τον όμορφο βοσκό Αλταίονα να την ερωτευτεί. Όταν διάβασα τον υποτιθέμενο χρησμό δεν μπόρεσα να αντισταθώ στον πειρασμό, να παραστήσω την μάντισσα και να δώσω συμβουλές στη ερωτοχτυπημένη.
Τα ποιήματά σου πληροφορούν τον αναγνώστη για άνθη που ποτέ δεν έχει ακούσει, δημιουργώντας σου την περιέργεια να τα ανακαλύψει. Αυτό το θεωρώ μεγάλη επιτυχία.
Μαργαρίτα: Σε ευχαριστώ. Αυτός είναι ένας στόχος μου. Να παρακινήσω. Να αποκαλύψω, ίσως. Τα ονόματα, η γλώσσα είναι μια κρυπτογράφηση μηνυμάτων και συμβολισμών. Μας προκαλούν να τα αποκωδικοποιήσουμε για να τα γνωρίσουμε. Με την κατανόηση, νιώθουμε τον κόσμο γύρω μας και μέσα μας. Δεν πρέπει να χαθεί ούτε ένα όνομα, ούτε ένα ον, πλάσμα, στοιχείο της φύσης. θα είναι σαν να χάνεται κομμάτι της ίδιας μας της ουσίας.
Είναι μόνο στη φαντασία μας που βλέπουμε «αστράκια», πίνοντας «μπόλικο κρασί», σύμφωνα με το Άστερ ή Αστράκι;
Κατερίνα: Σύμφωνα με τον μύθο, η Αστερέα, η θεά του έναστρου ουρανού, μη μπορώντας από την θέση της στον ουρανό να αντικρίσει άστρα όταν κοιτούσε κάτω στη Γη, δάκρυζε, και τα δάκρυα της πέφτοντας πάνω στη Γη, δημιούργησαν το όμορφο λουλούδι Άστερ. Αλλά ναι, με το ποίημα μου αυτό σχολιάζω την προσπάθεια του ανθρώπου να βρει κάτι πάνω στη Γη, που ίσως να μην υπάρχει, οπότε προσφεύγει στη μέθη, για να εξαπατήσει τον εαυτό του και να φανταστεί αυτό που αναζητεί.
Το Λουλούδι του Πάθους- Γκαλαπάγκος είναι ένα μίνι ποιητικό ντοκιμαντέρ. Ξετυλίγονται καρέ καρέ εικόνες που αναδύονται από μας στίχους του. Διαβάζουμε στην πρώτη στροφή, «Ο ήλιος καίει πιο πολύ./Καταιγίδες μού σκορπάν τα πέταλα/η θάλασσα βράζει/κάποια ιγκουάνα πέθαναν/λίγες χελώνες έμειναν/τα θαλασσοπούλια δεν γεννούν αυγά/θάμνοι αγκαθωτοί στη θέση μας./Ακόμα και η αψίδα του Δαρβίνου έπεσε/οι πυλώνες μας κατέρρευσαν/από υποθαλάσσια ρεύματα.»
Μαργαρίτα: Η κλιματική κρίση την οποία βιώνουμε εδώ και καιρό θα πρέπει να μας ανησυχεί. Δεκάδες είδη ζώων και φυτών εξαφανίζονται καθημερινά. Πολλά από αυτά, δεν έχουμε προλάβει καν να τα γνωρίσουμε. Κάθε είδος που χάνεται, παίρνει μαζί του και ένα κομμάτι γενετικής και εξελικτικής ιστορίας μυριάδων χρόνων, πολύτιμη πηγή γνώσης. Χρειάζεται να αφυπνιστεί η ανθρωπότητα. Η καταστροφή των φυσικών πηγών, η σπατάλη των ενεργειακών πηγών, η ανεξέλεγκτη επέκταση των μεγαλουπόλεων, η συρρίκνωση των τροπικών δασών, η εξαφάνιση οικοσυστημάτων, η άνοδος μας θερμοκρασίας του πλανήτη και οι συνεχιζόμενοι πολεμικοί εξοπλισμοί εκφράζουν την αλαζονεία και την υπεροψία μας απέναντι στη φύση. Μέσα στο ίδιο μας το σπίτι.
Η Μαργαρίτα ή Ανθέμις, ποίημα αφιερωμένο στην Μαργαρίτα Παπαγεωργίου, αποτελεί ένα λουλούδι που κρύβει ένα Ναι ή ένα Όχι. Είναι ο έρωτας ένα φυλλομέτρημα, μια ζαριά που ακόμη κι αν μας κάτσει, η αγωνία θα είναι διαρκείας;
Κατερίνα: Στην παράδοση του ελληνικού λαού η Μαργαρίτα έχει ταυτιστεί με το φυλλομέτρημα του έρωτα. Μαδώντας τα πέταλα του λουλουδιού ήλπιζαν οι ερωτευμένοι να βρουν απάντηση για την θετική ή αρνητική ανταπόκριση του έρωτα τους. Αλλά ναι, η αγωνία για τον έρωτα διαρκεί όσο καιρό διαρκεί και ο ίδιος ο έρωτας ή έστω η ψευδαίσθηση που έχουμε γι’ αυτόν, και η αδυναμία του ανθρώπου να διαχειριστεί την απόρριψη ή την επιβεβαίωση του έρωτα του αντανακλάται σε κάθε είδος λαϊκής παράδοσης, όπως είναι το μάδημα της Μαργαρίτας ή τα μαντζούνια μιας μάντισσας.
Στο Πρωτέα-Νότια Αφρική, διαπιστώνουμε ότι στην αλυσίδα του κόσμου όλοι οι κρίκοι χρησιμεύουν για να διατηρηθεί η ζωή. Η δεύτερη στροφή, «Η ύπαρξή μου είναι νίκη./Υπάρχω εκατομμύρια χρόνια./Ανθίζω σε σκληρό περιβάλλον/καύσωνες, παγετούς χαλάζι./Και να με κάψουν πυρκαγιές/εγώ απελευθερώνω νέους σπόρους/για νέες πολύχρωμες γενιές.», φέρνει μια δυναμική την οποία καθένας μας πρέπει να υιοθετεί ως στάση προκειμένου να καρπίσει το μέλλον μας.
Μαργαρίτα: Ένας αυτόχθονας του Αρκτικού κύκλου, εκεί όπου η φύση πληγώνεται από την εξόρυξη φυσικού αερίου και πετρελαίου, είχε πει ότι η πληγή κάποτε θα κλείσει, ο άνθρωπος όμως θα στερέψει. Η φύση έχει την καταπληκτική δύναμη να επιβιώνει. Να προσαρμόζεται και να αναγεννιέται με κάθε τρόπο και κάθε κόστος. Όσο μεγάλη και να είναι η πληγή, η καταστροφή, η απώλεια, ο θάνατος. Η ζωή πάνω από όλα. Προχωράς, κοιτώντας μπροστά. Μαζί. Να μάθουμε. Εσύ και ο Άλλος. Εσύ και η Φύση. Ο ένας δίπλα στον άλλον. Δυνατός. Αναγεννημένος.
Η Ρόζα, τραγουδισμένη από τη φωνή του Μητροπάνου, παρεμβάλλεται ανάμεσα στους στίχους τους δικούς σου και σε εκείνους του τραγουδιού, με έναν τρόπο που εκπλήσσει τον αναγνώστη, δίνοντας ένταση στο Τριανταφυλλιά. «ΥΣ. Στα μπουζούκια κατέφυγε η Ρόζα θυμωμένη, διαλαλούσε χαιρέκακα η Ροδάνθη στην Αρχαία Κορινθία, και χόρτασε σαν μέθυσε με το ροδόνερο απ’ του Μητροπάνου τα χείλη. Τα ξημερώματα πια έπαψε να τραγουδά».
Κατερίνα: Στο ποίημα αυτό εμπλέκω τον ελληνικό μύθο που θέλει την Ροδάνθη, μια έξυπνη γυναίκα της αρχαίας Κορίνθου, να μεταμορφώνεται από την θεά Άρτεμις σε λουλούδι -πανέμορφο αλλά με αγκάθια στον κορμό-, για να την προφυλάξει από την οργή των Κορινθίων αντρών, που δεν μπορούσαν να αποδεχτούν ότι μια όμορφη γυναίκα θα μπορούσε συνάμα να είναι και έξυπνη, με το πασίγνωστο τραγούδι «Ρόζα», που έγινε γνωστό από την φωνή του Μητροπάνου, και έχει χαραχτεί στο μυαλό μου ως ένα από τα πιο ερωτικά τραγούδια, ως έναν ύμνο στον ανεκπλήρωτο έρωτα, κι ας είναι ο ρυθμός του ένα βαρύ ζεϊμπέκικο, που σε ξεσηκώνει να το χορέψεις, όπως και ο έρωτας σε ξεσηκώνει να τον ζήσεις.
Πόσα λουλούδια έχεις αποκλείσει για να συμπεριλάβεις μόνο τα συγκεκριμένα;
Εκατοντάδες λουλούδια. Τόσα γοητευτικά, άγνωστα ονόματα, τόσες ιστορίες, παραδόσεις, τόσα ανθρώπινα πάθη και χαρές. Επικεντρώθηκα σε αυτά που συνδέονται και εκφράζουν τις σύγχρονες, προσωπικές μου αγωνίες για τον άνθρωπο, τη φύση, τον πλανήτη μας μέσα στο απέραντο σύμπαν του οποίου αποτελούμε αναπόσπαστο μέρος.
Κατερίνα, τι άνθη περιέχει το βάζο που κοσμεί ένα χώρο του σπιτιού σου;
Αμάραντο. Κι αυτό επειδή είναι ένα αγριολούλουδο της ελληνική υπαίθρου που είναι μόνιμα ανθισμένο, ακόμη κι όταν έχει μαραθεί.
Μαργαρίτα, τι ένιωθες ερευνώντας τον κόσμο των εξωτικών λουλουδιών;
Γοητευμένη. Πλούσια. Χαρούμενη. Συγκινημένη. Με δέος και αγωνία. Συμμετείχα σε έναν κόσμο με πλήθος χρωμάτων, ήχων, μουσικών, αρωμάτων, πνευμάτων. Ψυχών. Ένιωθα και νιώθω, ευλογημένη. Που τα γνώρισα, που συνομίλησα μαζί τους, που έσκυψα κοντά τους, που μου έκαναν την τιμή να γίνω το αντηχείο των αφηγήσεών τους.
Διαβάζοντας τα εγχώρια άνθη σου, Κατερίνα, ζωγράφιζα στο μυαλό μια εικόνα όπου κάποιος παίζει βιολί δίπλα στο τζάκι και μπροστά του ένα τραπέζι είναι στρωμένο για γιορτή.
Χαίρομαι, αν τα εγχώρια μου άνθη προκαλούν αυτή την εικόνα στο μυαλό, που χαρακτηρίζεται από ρομαντισμό, θαλπωρή, γαλήνη και εφορία. Χαίρομαι, που η αίσθηση που σου αφήσανε, είναι αυτή της επερχόμενης γιορτής.
Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, Μαργαρίτα, μου δημιουργούνταν μια εικόνα από τύμπανα και φωτιές να καίνε και τριγύρω τους να διασκεδάζουν άνθρωποι.
Ωραία εικόνα. Ένας κύκλος ανθρώπων μέσα στη φύση που κρατούν τα χέρια. Τραγουδούν το παρελθόν και το μέλλον. Τραγουδώ κι εγώ μαζί τους, τους καημούς του έρωτα, του ξεριζωμού, της ελευθερίας. Είμαστε ένα: Όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως φυλής ή κουλτούρας, όλα τα πλάσματα της φύσης, είμαστε ίσοι, μια ενότητα, ένα «αίμα». Ένας πολυσύνθετος και πολυκύτταρος οργανισμός. Αυτός είναι ο κύκλος της ζωής. Εγώ είμαι ένας άλλος εσύ –εσύ είσαι ένας άλλος εγώ- ήταν ο παραδοσιακός χαιρετισμός των Μάγιας.
Πώς θα μύριζε η ευτυχία;
Κατερίνα: Σαν τους κουραμπιέδες που ψήνονται στον φούρνο παραμονές των Χριστουγέννων.
Μαργαρίτα: Σαν έναν καταπράσινο, ολάνθιστο, ειρηνικό, παραδεισένιο, πολυπολιτισμικό κήπο της Εδέμ.
Η Γκέλη Ντηλιά είναι ποιήτρια και συγγραφέας.