mínimamente más vacío
Μετάφραση στα ισπανικά της ποιητικής συλλογής ελάχιστα περισσότερο άδειο, έργο του Ανδρέα Γεωργαλλίδη*
Γράφει ο Δρ Ανδρέας Αντζουλής
Με χορηγία του Ιδρύματος Αντζουλή, κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Μαδρίτη, από τον εκδοτικό οίκο Adarve, το έργο mínimamente más vacío, μετάφραση του έργου ελάχιστα περισσότερο άδειο του Ανδρέα Γεωργαλλίδη. Η ποιητική συλλογή έχει μεταφραστεί στα ισπανικά από τον έγκριτο μεταφραστή Μιχάλη Μιχαήλ, ενώ την επιμέλεια του έργου έκανε ο νεοελληνιστής José Antonio Moreno Jurado. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου παρατίθεται σύντομο σημείωμα από την καθηγήτρια Συγκριτικής Λογοτεχνίας Asun López-Varela, η οποία διδάσκει στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Μαδρίτης.
Η ποιητική γραφή του Ανδρέα Γεωργαλλίδη καταπιάνεται κυρίως με τα στοιχεία του χώρου, του χρόνου, του κενού και της αφαίρεσης, προσεγγίζοντας τη θεμελιακή για τα φιλοσοφικά-αισθητικά δεδομένα, έννοια του Απόλυτου. Έχει ένα τέτοιο χαρακτήρα ως εάν να δηλώνει ότι ουσιαστικά τίποτα δεν λέγεται, απλά κάτι δείχνεται το οποίο καλείται ο αναγνώστης να αποκωδικοποιήσει, αφού μετακινηθεί από την ιδέα ενός είδους σκέψης στην ιδέα ενός είδους ενόρασης. Ο ποιητής επιστρατεύει μία τεχνική γραφής ελεύθερη, αφαιρετική, απροσδιόριστη, με ύφος πυκνό το οποίο διακατέχεται από ένα σκοτεινό ρυθμό και από μία ιδιόρρυθμη σύνταξη. Χρησιμοποιεί μία μεταγλώσσα σιωπής, ως εάν να υπόσχεται έναν επαναπροσδιορισμό του φωτός και του σκότους ή μίαν επαναδιαπραγμάτευση μεταξύ ενός χρώματος και των σκιών του. Έτσι δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για τον αναγνώστη, ώστε να επανεξετάσει το νόημα των λέξεων και να ορίσει εκ νέου τα νοήματα και τις σχέσεις των πραγμάτων, κάτι το οποίο ο ποιητής φαίνεται να έχει κληρονομήσει από τη συστηματική και βαθιά ενασχόλησή του με το Tractatus Logico-Philosophicus, έργο του φιλόσοφου Ludwig Wittgenstein.
Ο μεταφραστής του έργου, Μ. Μιχαήλ, αναφέρει στον Πρόλογο του βιβλίου:
«Οι αντι-στίχοι του Γεωργαλλίδη θυμίζουν το τέλος του ποιήματος Ποιητική του Μανώλη Αναγνωστάκη: ‘Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις. Να μην τις παίρνει ο άνεμος’.
Έτσι, ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με ένα προσωπικό επίτευγμα του Γεωργαλλίδη και με τους αντι-στίχους του, που ονομάζονται έτσι ακριβώς για τη συνεισφορά τους στο νόημα και στο περιεχόμενο και όχι στη μορφή, η οποία περιορίζεται στο ελάχιστο. Αυτό ακριβώς συμβαίνει, συνήθως, με τα φιλοσοφικά ποιήματα. Από μίαν άλλη πιο παραδοσιακή σκοπιά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο ποιητής παραπέμπει στην αντί-μούσα του και δημιουργεί έναν ποιητικό κόσμο που αποτελείται από ακατόρθωτα. Ωστόσο, δεδομένου ότι τίποτα δεν είναι τυχαίο στην τέχνη και ιδιαίτερα στην ποίηση, μία έννοια δανεισμένη από την επιστήμη της φυσικής, η αντιύλη που διατηρώ στη μετάφραση, υπό τη γραπτή μορφή «αντι-ύλη» που προτιμά ο ποιητής, θα εξηγούσε το ότι «οι αντι-στίχοι», όπως η αντιύλη ή «αντι-ύλη» δεν είναι το αντίθετο των στίχων και της ύλης αντίστοιχα, αλλά στίχοι και μία ύλη λιγότερο συχνά και άρα έξω από τα κοινότοπα και ίσως ελιτίστικα. Μάλιστα, τα μικρά ποιήματα αυτού του βιβλίου είναι γεμάτα «εικόνες» και «ήχους» που πηγάζουν από τους σκοτεινούς θαλάμους του εγκεφάλου στη σιωπηλή λειτουργία και επεξεργασία γνώσεων και συναισθημάτων που, ακόμη και χωρίς να εκφράζουν την ύπαρξή τους, είναι εμφανείς εσωτερικά.
Ίσως για αυτόν τον λόγο, πολύ συχνά βρίσκουμε έννοιες του ανύπαρκτου ή της αποτυχίας ή του αδύνατου όπως η «σιωπή» ή η «ανυπεράσπιστη σιωπή», το «κενό», το «τίποτα», ο «λευκός καμβάς», το «ανεπίδοτο σημείωμα», ο «χορός χωρίς βήματα», οι «μετρήσεις που δεν μετρούν», τα «ψευδοερωτήματα και οι δήθεν σκεπτόμενοι», οι «σκιές του άδειου», η «παρα-αναπαράσταση του ψεύτικου», η «ανακατανομή του άδειου», του «ασθενούς τίποτα», τα «απρόσιτα συρτάρια», ο «ακίνητος ποταμός», ο «ψαράς σε μια στεγνή θάλασσα» και άλλα. Μαζί με αυτά μπορείτε να προσθέσετε την έννοια του «λίγου» και του «ελάχιστου» που βρίσκονται και στον τίτλο του βιβλίου.
Ο σουρεαλιστικός αέρας που αναπνέεται μέσα από κάποιες εικόνες, όπως οι «βουβές σκιές», ο « απόηχος του χρώματος», ο «ήχος του φωτός», τα «υπόγεια βουνά», η «ακριβής λάθος λέξη», η «γραμματική των χρωμάτων» και η «σύνταξη των σκιών», μαζί με το ρητορικό σχήμα της υπερβολής σε εκφράσεις όπως η «βρεγμένη θάλασσα», ο «πραγματικά αληθινός ξένος», η «σιωπηρή σιωπή» είναι πλήρως εναρμονισμένα με τη διαδικασία της σκέψης.
Ο Γεωργαλλίδης, πιστός στην ποιητική του, όπως έχει ήδη αναφερθεί, επιμένει ότι η ποίηση πρέπει να είναι φιλοσοφική. Με αυτόν τον τρόπο, ο αναγνώστης συναντά έννοιες όπως η απόδειξη της ύπαρξης του Θεού που επεξεργάστηκε ο Gödel ή χαρακτήρες όπως ο Γερμανός φιλόσοφος Franz Brentano, ο οποίος ενέπνευσε μερικούς από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20ου αιώνα, ανάμεσά τους και τον Edmund Husserl, τον ιδρυτή της φαινομενολογικής σχολής. Φυσικά, δεν λείπει το Tractatus Logico-Philosophicus του Ludwig Wittgenstein που αναζητούσε τη λογική γλώσσα ή το Υψηλό του Kant που γεννά μίαν παράδοξη ευχαρίστηση μέσω των συναισθημάτων. Από την άλλη, ο μεγάλος Ολλανδός ζωγράφος, ο Rembrandt και το Κίνημα της Οξφόρδης συγκαταλέγονται στους στίχους του ίδιου ποιήματος, ενώ η φιλοσοφική έννοια του «αντικειμένου» / «Gegenstand» – ίσως της ποίησης – παραμένει θολή […]
Αυτό το βιβλίο λακωνικής ποίησης διατηρεί το ελάχιστα απαραίτητο στους στίχους του, τη σπίθα εκείνη που ξεκινά μία πύρινη σκέψη. Επομένως, ο ορίζοντας των ερμηνειών δεν περιορίζεται αλλά ανοίγει, όπως μας διδάσκει η φαινομενολογία, και αυτή είναι η γοητεία της ποίησης: καλώντας μας να αναζητήσουμε την ευχαρίστηση μέσω της διάνοιας και της νοητικής διαδικασίας -όπως απεικονίζει οπτικά τον Σκεπτόμενο «le Penseur» του Auguste Rodin- σε ένα παιχνίδι ανοίγματος, δηλαδή αποκωδικοποίησης, νοημάτων.
[…] η μετάφραση αυτών των στίχων από τα ελληνικά στα ισπανικά – δύο γλώσσες που είναι αρκετά κοντινές λόγω του κοινού πολιτιστικού και γλωσσικού τους υπόβαθρου- ήταν πάντα μία ενδιαφέρουσα εργασία. Ωστόσο, η ταπεινή μου αναζήτηση, γεμάτη ανησυχία για το αντίστοιχο στα ισπανικά, σίγουρα «ζηλεύει» τη μαεστρία του Ανδρέα Γεωργαλλίδη και τους εξαιρετικούς στίχους του στο πρωτότυπο» [μετάφραση από τα ισπανικά στα ελληνικά από τον Μ. Μιχαήλ].
Αξίζει να αναφερθεί ότι πέραν της μετάφρασης και της έκδοσής του στα ισπανικά, το εν λόγω έργο έχει ήδη μεταφραστεί και εκδοθεί στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά και περσικά, ενώ σύντομα πρόκειται να εκδοθεί και στα ρωσικά.
Κάποιες από τις στιγμές της συλλογής είναι οι ακόλουθες:
Vuelvo de nuevo mínimamente poco, llevando sobre mi piel;
la cualidad del extranjer
ξανάρχομαι ελάχιστα λίγο, φορώντας κατάσαρκα.
την ιδιότητα του ξένου
[…]
fragmentos de silencio, de una profunda gramática indecible
κομμάτια σ ι ω π ή ς, μιας βαθιάς ανείπωτης γραμματικής
[…]
un poco de caos no evaluado;
una parcela al aire quemándose al revés
λίγο αδιατίμητο χάος.
ένα οικόπεδο στον αέρα να καίγεται ανάποδα
[…]
en el espacio de las abstracciones me autoabstraigo con antelación –
pescador de un mar secado;
cavo de nuevo en el agua limpia
στον χώρο των αφαιρέσεων αυτοπροαφαιρούμαι –
ψαράς μιας στεγνής θάλασσας.
ξανασκάβω το καθαρό νερό
[…]
la piedad de este no-vacío silencio
no tiene absolución … los anti-momentos del supuesto tiempo
το έλεος αυτής της μη-άδειας σιωπής
δεν έχει άφεση… οι αντι-στιγμές του δήθεν χρόνου
[…]
valor prevalente: un pájaro fugitivo
de un bosque infinito
επικρατούσα τιμή: ένα πουλί δραπέτης
ενός άπειρου δάσους
[…]
el sinsentido de las palabras –
el grito de una clarísima lógica de vaguedad
η α-νοητότητα των λέξεων –
η κραυγή μιας υπερκαθαρής λογικής ασάφειας
[…]
una palabra desacertada precisa;
ten cuidado con los ornamentos y los montes subterráneos
μια α κ ρ ι β ή ς ακυρολεξία.
να προσέχεις τα στολίδια και τα υπόγεια βουνά
[…]
me voy de nuevo apenas poco
con la cualidad de un forastero
ξαναφεύγω ελάχιστα λίγο
με την ιδιότητα του αληθινά αληθινού ξένου
* O Ανδρέας Γεωργαλλίδης σπούδασε Παιδαγωγικά, Ιστορία-Αρχαιολογία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου. Aκολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στη Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Paris Ι-Panthéon-Sorbonne και έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα στη Φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο του Sussex (UK). Εξέδωσε οκτώ ποιητικές συλλογές και το ποιητικό του έργο έχει μεταφραστεί και εκδοθεί σε δεκαέξι γλώσσες. Έχει συγγράψει, μεταφράσει και επιμεληθεί βιβλία φιλοσοφίας. Το 2019 τιμήθηκε στο Παρίσι με το Diplôme de Médaille d’Argent από τη Διεθνή Ακαδημία Arts-Sciences-Lettres και το 2021 του απονεμήθηκε, στην Ιταλία, το Χρυσό Μετάλλιο Kimerik. Επίσης το 2022 έλαβε το Μεγάλο Βραβείο Γαλλοφωνίας (Grand prix de la Francophonie) από την Ομοσπονδία Ποιητών, Ζωγράφων και Συγγραφέων της Γαλλίας, το Διεθνές Βραβείο Claude Sorel 2022 από την Εταιρεία Γαλλόφωνων Συγγραφέων και Ποιητών και το Βραβείο Μπιενάλε Ποίησης (Premio Biennale Internazionale di Poesia) από τον Εκδοτικό Οίκο Il Filo di Arianna. Είναι μέλος, μεταξύ άλλων, στους φιλοσοφικούς οργανισμούς The Royal Institute of Philosophy και British Wittgenstein Society και στους λογοτεχνικούς οργανισμούς Société des Auteurs Poètes de la Francophonie και United Poets Laureate International. Σήμερα είναι Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, στο Τμήμα Φιλοσοφίας, στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Επιστημονικός Συνεργάτης στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής, στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.