Οκτώβριος 1944
ΜΕ ΟΛΕΣ ΜΑΣ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ αγωνιστήκαμε για να μην έρθει ο χειμώνας. Γαντζωθήκαμε σε κάθε λεπτό ζέστης, κάθε απόγευμα όταν έδυε ο ήλιος προσπαθούσαμε να τον κρατήσουμε λίγο περισσότερο στον ουρανό, αλλά μάταια. Χθες ο ήλιος έδυσε αμετάκλητα στη βρώμικη ομίχλη, πίσω από τις καμινάδες και τα σύρματα, και ήμερα είναι χειμώνας.
Ξέρουμε καλά τι σημαίνει, γιατί τον περασμένο χειμώνα ήμασταν εδώ, και αυτοί που δεν ήταν, θα το μάθουν σύντομα. Σημαίνει ότι στους επόμενους μήνες, από τον Οκτώβριο μέχρι τον Απρίλιο, οι επτά σους δέκα θα πεθάνουν. Όποιος αντέξει, θα υποφέρει κάθε λεπτό, κάθε μέρα, όλες τις μέρες: από το πρωί, πριν την αυγή ακόμα, μέχρι το βραδινό συσσίτιο θα πρέπει να κρατά σφιγμένους τους μυς, να ισορροπεί μια στο ένα πόδι και μια στο άλλο, να χτυπά τα μπράτσα στα πλευρά για να αμυνθεί στο κρύο. Θα πρέπει να στερηθεί το ψωμί για να αγοράσει γάντια, και να χάσει ώρες από τον ύπνο του για να τα μπαλώσει όταν ξηλωθούν. Δεν θα μπορούμε να μένουμε έξω, και επομένως θα τρώμε τη σούπα μέσα, στο παράπηγμα, όρθιοι, σε μια σπιθαμή εδάφους για τον καθέναν, γιατί απαγορεύεται να αγγίξεις τις κουκέτες. Όλοι θα έχουμε ανοιχτές πληγές στα χέρια και για να βρούμε έναν επίδεσμο θα πρέπει να περιμένουμε για ώρες το βράδυ στο χιόνι, στον αέρα.
Όπως αυτό το βάσανο της πείνας δεν είναι η πείνα που αισθανόμαστε επειδή παραλείψαμε ένα γεύμα, έτσι και γι’ αυτό το κρύο που υποφέρουμε, θα έπρεπε να επινοήσουμε μια άλλη λέξη. Λέμε «πείνα», λέμε «κούραση», «φόβος και «πόνος, λέμε «χειμώνας, αλλά είναι διαφορετικά πράγματα. Είναι λέξεις των ελεύθερων ανθρώπων, λέξεις που δημιούργησε και χρησιμοποιεί ο ελεύθερος κόσμος, που ζει, απολαμβάνει και υποφέρει στα σπίτια του. Εάν τα στρατόπεδα εξακολουθούσαν να υπάρχουν για περισσότερο χρόνο, μια καινούργια άγρια γλώσσα θα είχε γεννηθεί͘
για το λόγο αυτό αισθανόμαστε την ανάγκη να εξηγήσουμε τι είναι η δουλειά μιας ολόκληρης μέρας έξω στον αέρα, υπό το μηδέν, φορώντας μόνο πάνινα εσώρουχα, πουκάμισο, ζακέτα και παντελόνι πάνινα, ενώ το σώμα μας το εξουσιάζει η πείνα, η αδυναμία και η αίσθηση του θανάτου που έρχεται.
[Σελ. 150 – 151]
Στις 22 Φεβρουαρίου 1944, 650 άνθρωποι στάλθηκαν στο Άουσβιτς στοιβαγμένοι σε δώδεκα τρένα για εμπορεύματα. Μόνο ο Πρίμο Λέβι και δύο άλλοι επέζησαν, έπειτα από παραμονή ενός έτους, πριν την απελευθέρωσή τους από τον ρωσικό στρατό τον Ιανουάριο του 1945.
Στο στρατόπεδο ο Λέβι παρατηρεί τα πάντα, θα θυμηθεί τα πάντα, θα αφηγηθεί τα πάντα: το στρίμωγμα στους κοιτώνες τους συντρόφους που ανακάλυπταν το πρωί νεκρούς από την πείνα και το κρύο τους εξευτελισμούς και την καθημερινή εργασία, κάτω απ’ τα χτυπήματα των «Κάπος» τις περιοδικές «επιλογές» όπου ξεχώριζαν τους αρρώστους από τους υγιείς, για να τους στείλουν στο θάνατο τους απαγχονισμούς για παραδειγματισμό τα τρένα γεμάτα Εβραίους και τσιγγάνους, που οδηγούνταν με την άφιξή τους στα κρεματόρια…
Κι όμως, στην αφήγηση αυτή κυριαρχεί η πλέον εντυπωσιακή αξιοπρέπεια καμία εκδήλωση μίσους, καμία υπερβολή, καμία εκμετάλλευση των προσωπικών ταλαιπωριών, αλλά ένας ηθικός προβληματισμός πάνω στον πόνο, εξυψωμένος από ένα όραμα ζωής.
Το Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, γραμμένο το 1947, θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας με θέμα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μα και μία από τις πλέον συγκλονιστικές μαρτυρίες των καιρών μας. Στην Ιταλία από τη δεκαετία του ’60 διδάσκεται στα σχολεία.
[Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου]
Primo Levi - Εάν αυτό είναι ο Άνθρωπος –Άγρα, 2009
Μετάφραση: Χαρά Σαρλικιώτη