Ανάμεσα στο βράχο της Σικίνου και στο μονόλιθο της Ανάφης η ποίηση του Τσέλαν ανακαλύπτει μια λυτρωτική δίοδο από το σκοτάδι προς το διάφανο πεδίο που ανοίγεται, πίσω από το μαύρο, στον ανοιχτό, ελεύθερο χώρο. Εδώ η ποίησή του λειτουργεί όπως σχεδόν θα λειτουργούσε και σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, καθώς σε τέτοια οριακά επίπεδα ομορφιάς και ασχήμιας οι διαφορετικές αλήθειες συναντιούνται στην πιο ολοκληρωμένη τους μορφή.
Η ποίηση του Τσέλαν δεν είναι ερμητική· είναι κρυστάλλινη.
Σε αντιδιαστολή με τους περισσότερους αναγνώστες και μελετητές του, που υποστηρίζουν
το αντίθετο, δεν υπάρχει πολυσημία στην ποίησή του, και σίγουρα δεν υπάρχει πανσημία, η οποία άλλωστε ουσιαστικά καταλήγει σε ασημία. Μόλις κάποιος καταφέρει να απαγκιστρωθεί από την εμμονή της μονοσήμαντης κατανόησης και αποπειραθεί να βιώσει ολοκληρωτικά τη γλώσσα, η πολλαπλότητα των νοημάτων μετουσιώνεται σε καθαρή συνομιλία. Ο Τσέλαν δεν είναι ερμητικός, είναι ένας μυστικός ποιητής. Το ποιητικό του έργο ακολουθεί και εξελίσσει μια πορεία που ξεκινάει από τον Κλόπστοκ και τον Χαίλντερλιν και συνεχίζει με τον Ρίλκε και τον Τρακλ, όταν στην εποχή του η κυρίαρχη ποιητική τάση στον γερμανόφωνο χώρο είχε ήδη στραφεί ενάντια σε αυτήν την παράδοση. Γλωσσική σύντμηση, συμπύκνωση και αφαίρεση σε συνδυασμό με απόλυτη εσωτερική συνοχή και ακεραιότητα. Ο ποιητικός λόγος ανακτά και πάλι το χαμένο του ύψος. Διαβάζοντας την ποίηση του Τσέλαν πρέπει κανείς να προσέχει τις αναπνοές του.
Να εισπνέει και να εκπνέει στο ρυθμό της, αλλά κυρίως να κρατάει την ανάσα του όπου η ποίησή του το επιβάλλει. Μέσα από μια επανεφεύρεση της γλώσσας επιτυγχάνει το στόχο της υπέρβασης του παρελθόντος χωρίς τη διαγραφή του.
Δημιουργεί αίσθηση μεταρσίωσης· προχωρεί πέρα από κάθε συμβατική ποιητική κατασκευή σε μια σκοτεινή διαύγεια που προσδίδει μοναδική μουσικότητα στο ύφος.
Στην ποίησή του τα πάντα είναι ρίσκο, γιατί ο Τσέλαν είναι ένας ριψοκίνδυνος ιχνηλάτης της γλώσσας.
[Απόσπασμα από την εισαγωγή του Νίκου Ερηνάκη]
Αλλαγή Πνεύσης
(1967)
[επιλογή]
ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ να τυφλωθείς:
και η αιωνιότητα είναι γεμάτη μάτια-
σ’ αυτά
πνίγεται ό,τι βοήθησε τις εικόνες να βαδίσουν
το δρόμο απ’ όπου ξεκίνησαν,
σ’ αυτά
σβήνεται ό,τι και εσένα πήρε μακριά από τη γλώσσα
με μια χειρονομία,
που επέτρεψες όπως
το χορό δύο λέξεων μόνο από
φθινόπωρο και μετάξι και Τίποτα.
[Σελ.27]
Ήλιοι Νήματα
(1968)
[επιλογή]
ΗΣΟΥΝ ο θάνατός μου:
εσένα μπορούσα να κρατώ
καθώς όλα κατέρρεαν μακριά μου.
[Σελ.45]
Τυραννία του Φωτός
(1970)
[επιλογή]
ΠΩΣ ΧΑΝΕΣΑΙ μέσα μου:
στον τελευταίο
ρημαγμένο
κόμπο ανάσας
εκεί βρίσκεσαι μ’ ένα
θραύσμα
ζωής.
[Σελ. 67]
Κομμάτι Χιονιού
(1971)
[επιλογή]
ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ αυτού
του κόσμου. Όλα διπλά.
Τα ακατάβλητα ρολόγια
δικαιώνουν τη διαίρεση της ώρας,
βραχνά.
εσύ, έχοντας μπερδευτεί στο βαθύ σου μέσα,
βγαίνεις από τον εαυτό σου
για πάντα.
[Σελ. 85]
Το Πατρικό του Χρόνου
(1976)
[επιλογή]
ΜΙΚΡΗ ΝΥΧΤΑ: όταν
με δεξιώνεσαι, πάνω εκεί,
δεξιώνεσαι,
τρεις πόντους πόνου πάνω από
το έδαφος:
όλα αυτά τα σάβανα από άμμο,
όλες αυτές οι αρνήσεις βοήθειας,
όλα, όσα επιμένουν
να γελούν
με τη γλώσσα-
[Σελ. 101]
Paul Celan - Βόρεια του μέλλοντος - Γαβριηλίδης, 2017
Εισαγωγή - Μετάφραση - Νίκος Ερηνάκης