Την 1η Νοεμβρίου 1755, στις εννέα και μισή το πρωί, η πόλη της Λισαβόνας συγκλονίζεται από ένα μεγάλο σεισμό που γίνεται αισθητός μέχρι τη Βενετία. Αμέσως εκδηλώνεται μια πυρκαγιά που θα διαρκέσει σχεδόν έξι ολόκληρες ημέρες. Λίγο μετά τις πρώτες δονήσεις, ένα τεράστιο κύμα κατακλύζει το λιμάνι, σαρώνοντας ανθρώπους και κατοικίες, γκρεμίζοντας ό,τι είχε απομείνει από την κάτω πόλη. Ο αριθμός των νεκρών υπολογίζεται στις δεκαπέντε χιλιάδες. Τα τρία τέταρτα της πόλης έχουν καταστραφεί. Ο σεισμός συνταράσσει τους λόγιους και τους φιλοσόφους σε όλη την Ευρώπη και προκαλεί μια καίρια αντιπαράθεση για τη δυστυχία και τη Θεία Πρόνοια, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη φιλοσοφική αισιοδοξία (τον “οπτιμισμό”). Ο Βολταίρος μαθαίνει τι έχει συμβεί τρεις εβδομάδες αργότερα και γράφει το “Ποίημα για την καταστροφή της Λισαβόνας ή εξέταση του αξιώματος” “Όλα είναι καλά” (1756), στο οποίο καταθέτει τις σκέψεις του για τη μοίρα και για την ύπαρξη του κακού. Πράγματι, αν το κακό υπάρχει, η Θεία Πρόνοια δεν μπορεί να υπάρχει. Και τότε, ποιος ο λόγος να πιστεύουμε στο Θεό;
Isabelle de Cours
Από τον τόμο “Lumieres”, έκδοση της Bibliotheque nationale de France (επιμ. Yann Fauchois, Thierry Grillet και Tzvetan Todorov).
Ω θνητοί δυστυχισμένοι! Ω γη, μέρος Θλιβερό!
Ω των ανθρώπων όλων συναπάντημα οικτρό!
Άσκοπα βασανιστήρια που κρατούν παντοτινά!
Άστοχοι σοφοί που λέτε ότι «όλα είναι καλά»: 4
Τρέξτε και δείτε αυτά τ’ απαίσια συντρίμμια,
κουρέλια, χαλάσματα, και αποκαΐδια
γυναίκες, παιδιά, κορμιά σωριασμένα,
κάτω από πέτρες και πλάκες, διαμελισμένα. 8
Μυριάδες οι δύσμοιροι που ρουφούν ρωγμές,
ενώ ματωμένοι σφαδάζουν γεμάτοι πληγές,
θαμμένοι απ’ τις στέγες τους αβοήθητοι εκεί
κλείνουν μες στη φρίκη βασάνων μιαν άθλια ζωή. 12
[σελ.25]
Βολταίρος - Ποίημα για την καταστροφή της Λισαβόνας – Πόλις, 2018
Μετάφραση: Μίλτος Φραγκόπουλος