Ό,ΤΙ ΑΠΕΜΕΙΝΕ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΡΕΜΠΡΑΝΤ ΠΟΥ ΣΧΙΣΤΗΚΕ ΣΕ ΜΙΚΡΑ ΠΟΛΥ ΚΑΝΟΝΙΚΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΑΚΙΑ ΚΑΙ ΠΕΤΑΧΤΗΚΕ ΣΤΟ ΑΠΟΧΩΡΗΤΗΡΙΟ
Μόνο τις ἀλήθειες πού δέν ἀποδεικνύονται, κι αὐτές ἀκόμα
πού εἶναι «πλαστές», αὐτές πού δεν μποροῦμε
νά τραβήξουμε μέχρι τά ἄκρα τους δίχως να τίς
ἀρνηθοῦμε ἤ νά ἀρνηθούμε τον ἑαυτό μας, μόνον
αὐτές πρέπει νά δοξάζει τό ἔργο τέχνης. Δέν θα ἔχουν
ποτέ τήν τύχη ἤ τήν ἀτυχία νά ἐφαρμοστοῦν. Ἄς
ζήσουν μέσα ἀπό το τραγούδι πού ἔγιναν και πού
αὐτές προκάλεσαν.
Τό βλέμμα μας μπορεῖ νά εἶναι
σβέλτο ἤ ἀργό – ἐξαρτᾶται τόσο
ἀπό αὐτό πού κοιτᾶμε, ὅσο, ἤ κι
ἀκόμη παραπάνω, ἀπό ἐμᾶς τούς ἴδιους.
Γι’αὐτό μιλῶ γιά τήν ταχύτητα πού
φέρνει τό ἀντικείμενο μπροστά μας ἤ
γιά τήν ἄργητα πού τό κάνει βαρύ.
*Απόσπασμα από τη σελίδα: 15
Το κείμενο “Ό,τι απέμεινε από έναν Ρέμπραντ που σχίστηκε σε μικρά πολύ κανονικά τετραγωνάκια και πετάχτηκε στο αποχωρητήριο” δημοσιεύτηκε πρώτη φόρα στο γαλλικό περιοδικό Tel Quel το 1967. Ο τίτλος πρέπει να εκληφθεί κυριολεκτικά: το 1964, ο Ζαν Ζενέ, μετά την αυτοκτονία του συντρόφου του, κατέστρεψε τα χειρόγραφα πάνω στα όποια δούλευε, ένα εκ των οποίων αφορούσε τον Ρέμπραντ. Ωστόσο, λίγο πριν, είχε εμπιστευθεί δύο αποσπάσματα του σε έναν μεταφραστή, κι έτσι αυτά σώθηκαν από την καταστροφή.
Για το περιοδικό Tel Quel ο Ζενέ έβαλε τα κείμενα αντικριστά σε δύο στήλες, μετατρέποντας το ένα σε σχόλιο του άλλου. Πρόκειται για μια ριζοσπαστική φόρμα που εξυπονοεί πως κάθε λόγος είναι διττός. Το πρώτο απόσπασμα αναφέρεται σε ένα θεμελιώδες περιστατικό της ζωής του: “Μια μέρα, σ’ ένα βαγόνι, κοιτώντας τον ταξιδιώτη που καθόταν απέναντί μου, είχα την έκλαμψη ότι κάθε άνθρωπος αξίζει όσο κάθε άλλος”. Αυτή η βαθιά ανθρώπινη εμπειρία πρέπει να ιδωθεί υπό το πρίσμα του δεύτερου αποσπάσματος, όπου ο Ζενέ μιλάει για τη γοητεία που του ασκεί η ζωγραφική του Ρέμπραντ.
Η ΠΑΡΑΞΕΝΗ ΛΕΞΗ…
Μέ ἕνα εἶδος ἀνάλαφρης χάρης, τά νεκροταφεῖα μετά ἀπό κάποιον χρόνο ἀφήνονται στήν ἐγκατάλειψη. Πεθαίνουν, ὅταν δέν θάβονται πιά ἐκεῖ οἱ νεκροί, ἀλλά πεθαίνουν μέ τρόπο κομψό: λειχῆνες, βρύα, μούχλα καλύπτουν τίς πλάκες. Τό θέατρο, πού χτίστηκε μέσα στό νεκροταφεῖο, θά πεθάνει ἴσως -θά σβήσει- ὅπως κι ἐκεῖνο. Μήπως ἐξαφανιστεῖ ; Ἡ θεατρική τέχνη εἶναι πιθανόν νά ἐξαφανιστεῖ κάποια μέρα. Πρέπει νά ἀποδεχτοῦμε τήν ἰδέα. Ἄν ἡ δραστηριότητα τῶν ἀνθρώπων γινόταν κάποτε μέρα μέ τή μέρα ἐπαναστατική, τότε τό θέατρο δέν θά εἶχε θέση στή ζωή. Ἄν κάποτε μιά νάρκωση τοῦ πνεύματος ἔφτανε στό σημεῖο νά μήν προξενεῖ στούς ἀνθρώπους παρά μόνο τήν ἀποχαύνωση, τό θέατρο θά πέθαινε και πάλι.
*Απόσπασμα από τη σελίδα: 40
H “Παράξενη λέξη…” δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1967 στο γαλλικό περιοδικό Tel Quel. Αποτελείται από εικοσιμία παραγράφους, αποσπασματικές και άνισου μήκους, που χωρίζονται μεταξύ τους με αστερίσκους. Μια δομή “Σκέψεων” που συντονίζεται με τις δοκιμιακές αναζητήσεις του 20ού αιώνα.
Ο Ζενέ προτείνει μια παράδοξη ιδέα: “Στις σημερινές πόλεις, ο μόνος τόπος όπου θα μπορούσε να κατασκευαστεί ένα θέατρο είναι το νεκροταφείο. Η επιλογή εξυπηρετεί εξίσου το νεκροταφείο όσο και το θέατρο”. Εκκινώντας από την πόλη και τον τόπο του θεάτρου, ο Ζενέ “με την ενεργητική νωχέλεια ενός παιδιού που ξέρει τη σπουδαιότητα του θεάτρου” μιλάει για όλες τις πλευρές του θεατρικού γεγονότος: τον συγγραφέα και το δράμα, τη γλώσσα, τον ηθοποιό και τον “επικήδειο μίμο”, και πάνω απ’ όλα για τον θεατή και την εμπειρία του. Σκιαγραφώντας τελικά την ιδιαιτερότητα του Θεάτρου, ενός θεάτρου ουτοπικού, “μνημειακού” και μελλούμενου.
Δικαιολογημένα ο Bernard Dort, στο επίμετρο του ειδικά για την ελληνική έκδοση των “Μαριονετών” του Κλάιστ (Εκδόσεις Άγρα, 1982), περιλαμβάνει το κείμενο αυτό του Ζενέ στα “σπάνια κείμενα που μιλάνε για το θέατρο – μαζί με την “Ομιλία στους ηθοποιούς” στον Άμλετ, ορισμένες Divagations του Μαλλαρμέ, το “Θέατρο και το είδωλό του” τού Αρτώ (εύκολα θα προσθέταμε και τον ‘Πρόλογο στο θέατρο’ στον Φάουστ του Γκαίτε)”. Και στα “ακόμη σπανιότερα που μας βάζουν μονομιάς μπροστά σε αυτό που στο θέατρο είναι σκανδαλώδες, ανήκουστο, είτε μάλιστα αδύνατο”.
Μετάφραση: Βίκτωρ Αρδίτης
Jean Genet - Ό,τι απέμεινε από έναν Ρεμπραντ που σχίστηκε σε μικρά πολύ κανονικά τετραγωνάκια και πετάχτηκε στο αποχωρητήριο. Η παράξενη λέξη... – Εκδόσεις Άγρα, 2015